در ابتدا بفرمایید معاونت شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان چه وظایفی دارد و از نظر وظایف چه تفاوتی با اداره‌کل راه و شهرسازی دارد؟
معاونت شهرسازی و معماری یکی از هفت معاونت شهرداری اصفهان است که همه مسائل مرتبط با شهرسازی مانند طرح‌های شهری، ضوابط و مقررات شهرسازی، گذر بندی و معابر شهری، ارتفاعات، کاربری‌ها و نظارت بر اجرای طرح‌های کلان مصوب، نظارت بر ساخت‌وسازهای شهری و رعایت ضوابط از زمان درخواست اخذ پروانه تا صدور پایان کار را برعهده دارد.
ملاک عملکرد ما، طرح‌های بالادستی در مراجع قانونی مانند کمیسیون ماده 5، شورای توسعه و برنامه‌ریزی مصوب و ابلاغ می‌شود. در حین اجرا برخی از طرح‌ها در حوزه‌های مختلف است که از سوی معاونت شهرسازی پیشنهاد می‌شود و سپس در مراجع بالا بررسی و تصویب و ابلاغ و ملاک عمل اجرا قرار داده می‌شود.
پیشتازی این مجموعه در بین معاونت معماری و شهرسازی کشور در حوزه‌های مختلف به‌ویژه مسکن بوده است. دلیل این پیشروی چیست؟
تمرکز بر موضوع مسکن و تسهیل ارائه خدمات احداث مسکن، یکی از برنامه‌های اصلی معاونت شهرسازی و معماری است. در این خصوص شهر به سه دسته بافت‌های تاریخی، بافت‌های ناکارآمد (فرسوده) و بافت میانی تقسیم و سه رویکرد و برنامه و سیاست مختلف در حوزه مسکن برای این سه دسته تنظیم شده است.
بافت های ناکارآمد و فرسوده غیرتاریخی که شامل 11 درصد از مساحت شهر است و 25 درصد از جمعیت شهر را در خود سکنی داده است و بر اساس توزیع خدمات و شاخصه‌های مختلف دسته‌بندی و نیازسنجی و به دو بسته تشویقی تقسیم کرده‌ایم.
بسته اول، خودمالکی است؛ یعنی شخص خودش تمایل به ساخت خانه دارد. رویکرد تشویقی در این دسته مداخله مستقیم نیست؛ بلکه تلاش می‌شود سنگ‌های بر سر راه ساخت‌وساز را هموار کنیم. برای این افراد پیشنهادی به کمیسیون ماده 5 و شورای اسلامی شهر ارائه شد مبنی بر اینکه پلاک‌های بافت فرسوده غیرتاریخی، با رعایت مساحت و ضوابط شهرسازی و عرض گذر، ضوابط ایمنی و حقوق مجاوران، یک طبقه مازاد بسازند و در صورت تجمیع، دوطبقه مازاد احداث شود.
بسته دوم شامل افرادی می‌شود که پروژه مشارکتی با حضور سرمایه‌گذار چند پلاک را دریافت کند و بافت را تغییر دهد. این مصوبه در مدت قانونی وزارت راه و شهرسازی تأیید شد و برای ابلاغ به استانداری رفت؛ اما هنوز توسط استانداری ابلاغ نشده است.
آیا در سفر ریاست جمهوری به استان این موضوع پیگیری شد؟
بله، در سفر ریاست جمهوری به استان این موضوع پیگیری و پیشنهاد شد این مصوبه در کل کشور به تصویب و اجرا برسد. در مهر 1401 کلیت طرح با کمی تغییر به‌عنوان مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران به‌کل کشور ابلاغ شد.
16 مهر 1401 به اصفهان ابلاغ شد و یک ماه و نیم بعد نیز توسط استانداری به شهرداری ابلاغ شد. دستگاه‌های استانی چند مورد از این مصوبه را به‌عنوان ایراد مطرح کردند و معتقد بودند لازم به تغییر است. حتی این بحث مطرح شد که هرچند این مصوبه توسط شورای عالی شهرسازی و معماری ابلاغ شده است، هر اقدامی از جانب شهرداری نیازمند تأییدیه کمیسیون ماده 5 است.
چندین جلسه در استانداری درباره این موضوع مطرح شد و حتی با دکتر آیینی، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران مکالمه تلفنی شد. آیینی صراحتا اعلام کرد که نیاز به مصوبه کمیسیون ماده 5 نیست ولی اصرار استان این بود که حتما مصوبه کمیسیون ماده 5 لازم است.
درنهایت اسفند سال 1401، وزیر راه و شهرسازی ابلاغ کرد که اجرای این مصوبه نیاز به کمیسیون ماده 5 ندارد. بدین ترتیب این سیاست که از سال 1400 در اصفهان آغاز شده بود، یک سال طول کشید تا به نتیجه برسد؛ ولی در سه گروه اشاره‌شده در مصوبه بعد از ابلاغ وزیر در دستور کار قرار گرفت.
حتی وزارت راه و شهرسازی اعلام کرد که این مصوبه بالادستی می‌تواند در هر شهر به فراخور نیاز بومی‌سازی و با تصویب کمیسیون ماده 5 اجرا شود؛ بنابراین به استان مکاتبه کردیم که می‌خواهیم مصوبه سال 1400 خودمان نیز تصویب و ابلاغ شود و می‌تواند به‌عنوان زیرمجموعه آن به شهرداری ابلاغ شود ولی ابلاغ نشد.
5 تیرماه امسال، آیینی، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران در سفر به اصفهان اعلام کرد که ضوابط تشویقی خاص استان‌ها نیز می‌تواند توسط کمیسیون ماده 5 ابلاغ شود، مجددا در 24 تیر با دبیرخانه کمیسیون ماده 5 مکاتبه کردیم که پیشنهاد ما با کمی تغییر به‌عنوان مکمل مصوبه شورای عالی شهرسازی ابلاغ شود؛ اما تا به امروز هنوز در کمیسیون ماده 5 مطرح نشده است.
علت اجرایی‌نشدن این مصوبه چه بود؟
این مصوبه برای مدتی اجرا شده بود که به دلیل ایراد گرفتن استان متوقف شد؛ ولی در همان زمان کوتاه، اصفهان توانست بعد از مشهد و تهران، سومین شهر کشور از لحاظ صدور پروانه ساختمان مسکونی شود.
همت شهرداری بر اجرای این مصوبه بود و با توجه به اینکه رویکرد شورای شهر حمایت از طرح‌هاست، مصوبه تشویقی تخفیف 70 درصدی در هزینه پروانه ساخت در بافت فرسوده را از شورای شهر گرفتیم و بدین ترتیب به هر پروانه در بافت فرسوده 70 درصد هزینه پروانه تخفیف داده می‌شود.
مصوب شدن پیشنهاد‌هایی که به کمیسیون ماده 5 ارسال شده است، چه تسهیلی در ساخت مسکن در اصفهان به وجود می‌آورد؟
اگر پیشنهاد‌هایی که به کمیسیون ماده 5 فرستادیم مصوب شود، تسهیلگری مناسبی در ساخت مسکن به وجود می‌آید و اصفهان ازنظر تولید تعداد واحد مسکونی در کشور اول خواهد شد. طرح دیگری برای افرادی که توان مالی ندارند و زمین خود را به سرمایه‌گذاران برای تجمیع و تفکیک مجدد می‌سپارند ارائه شد.
درباره قرارگاه مسکن و بازآفرینی شهری که به همت شهرداری اصفهان انجام شده است، توضیح دهید؟
قرارگاه مسکن و بازآفرینی شهری به ریاست شهردار اصفهان از شهریور 1401 تشکیل شد و برای 15 منطقه 15 طرح بازآفرینی تجمیع و تفکیک از 2 تا 12 هکتار که توجیه فنی داشت و مطابق با ضوابط بود، به کمیسیون ماده 5 فرستاده شد؛ اما تاکنون حتی یک خروجی نیز نداشته است.
قرار بود در طرح 12 هکتاری 3 هزار و 500 واحد مسکونی ساخته شود. این طرح‌ها به افرادی که توانایی مالی ندارند اما می‌خواهند از محلات فرسوده و کوچه‌های تنگ و تاریک رها شوند کمک خوبی می‌کند.
سرمایه‌گذار این طرح را پیدا کردیم، با انبوه‌سازان مذاکره شد و تفاهم‌نامه با دستگاه‌های اجرایی از جنس مسکن‌ساز بسته شد که به ما کمک کنند و اگر این طرح‌ها به تصویب کمیسیون ماده 5 برسد، تحول خوبی اتفاق می‌افتد و امکانات موردنیاز آموزشی، بهداشتی و ورزشی محلات بافت فرسوده نیز فراهم می‌شود.
سرمایه‌گذار وارد می‌شود و ظرف زمان مشخصی ساخت‌وساز را شروع می‌کند تا بدین ترتیب افراد در آپارتمان‌هایی با مساحت حداقل به‌اندازه زمین خود می‌رسند و خیابان‌بندی‌ها بهبود پیدا می‌کند.
طرح‌های مصوب، ملاک عمل شهرداری و معاونت شهرسازی است. طرح‌های دارای فکر و ایده که به تصویب وزارت راه و شهرسازی رسیده است، چه استدلال‌هایی برای مخالفت دارد؟
بله، ملاک عمل شهرداری و معاونت شهرسازی، طرح‌های مصوب است و مرجع تصویب طرح‌های شهری در محدوده قانونی شهر نیز کمیسیون ماده 5 است.
شهرداری، راه و شهرسازی، استانداری، جهاد کشاورزی و اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی از اعضای آن هستند. مشکل اینجاست که طرح‌های پیشنهادی ما توسط دبیرخانه کمیسیون ماده ۵ مطرح نمی‌شود که تأیید یا رد شود.
فعالان میراث فرهنگی طرح‌های توسعه مسکن و توسعه شهری شهرداری را نماد نابودی بافت تاریخی می‌دانند. سازوکار این معاونت چقدر هم‌راستا با حفظ بافت تاریخی است که تجربه میدان امام علی (ع) تکرار نشود؟
نگاه ویژه شهردار اصفهان به بافت تاریخی شهر، قوت قلب ماست. در بافت تاریخی شهر، مانند بافت فرسوده مجوز طبقه مازاد یا گسترش خیابان و تجمیع و تفکیک مجدد نمی‌دهیم. رویکرد ما در بافت تاریخی، حفظ هویت تاریخی در کنار تشویق افرادی است که در این بافت فعالیت می‌کنند.
به‌عنوان اولین اقدام در سامانه هوشمند، محدوده بافت تاریخی و محور تاریخی و فرهنگی اصفهان را مشخص می‌کنیم و اجازه هرگونه افزایش ارتفاع را نمی‌دهیم. در گذشته شاهد صدور مجوز سقف مازاد خلاف در بافت‌های تاریخی بوده‌ایم؛ ولی سعی کردیم به‌جای برخورد به سمت پیشگیری برویم.
همچنین در سیستم سامانه هوشمند ارتباط با اداره میراث فرهنگی ایجاد کردیم و اکنون به‌محض ایجاد پلاک در بافت تاریخی، به‌صورت خودکار به میراث فرهنگی اطلاع داده می‌شود و تا این اداره تأیید نکند، پروانه ساخت صادر نمی‌شود.
در بافت تاریخی، ضوابطی تعریف کردیم. ازآنجاکه الگوی بافت تاریخی، سه طرف یا چهارطرف ساخت و حیاط مرکزی بوده است، پس ضابطه 60 درصد ساخت را با الگوی حیاط مرکزی به 70 یا 80 درصد افزایش دادیم.
گودال باغچه نیز می‌تواند در این بافت مسکونی اجرا شود. بدین ترتیب به جای اینکه با افزایش ارتفاع شهر را ناموزون کنیم، الگوی بافت تاریخی را جزو ضوابط تشویقی قرار دادیم که در این بافت با الگوی ساخت تاریخی پیش برویم.
افرادی که ابنیه تاریخی ثبت‌شده یا در حال ثبت دارند، اگر خانه خود را مرمت کنند و با تأیید اداره میراث فرهنگی تا 30 درصد هم افزایش بدهند، پروانه ساختمان رایگان است.
پیشنهاد دیگری نیز به کمیسیون ماده 5 ارائه شد که اگر کسانی با الگوی تاریخی در این بافت خانه بسازند، در پارکینگ خود یک سری امتیاز داشته باشند و حتی هزینه پروانه ساخت شهرداری برایشان رایگان است یا 70 تا 80 درصد تخفیف دارند.
در بافت تاریخی دستمان بسته است بااین‌حال سعی کردیم تا جای ممکن امتیاز ایجاد کنیم. قصد داریم در بافت تاریخی با فکر و حساب‌شده پیش برویم و انتحاری عمل نکنیم.
یکی از پیشنهاد‌ها این بود که طرح پشت میدان امام (ره) که از جنس تخریب بافت است باید برداشته شود. جنس نگاهمان به تاریخ از جنس اقدام و عمل است؛ یعنی در محل تصمیم‌گیری شود؛ برای مثال در اطراف میدان امام علی (ع) بافت تاریخی دارد خراب می‌شود. درمان بافت تاریخی نباید به سمت شکسته‌بندی و بیرون‌کشیدن اندام برود.
در اصول شهرسازی و معماری به‌ویژه در کشورهای توسعه‌یافته طرح‌های تفصیلی و جامع منسوخ شدند. در حوزه مسکن چقدر طرح جامع و تفصیلی که در دست شما نیست اجازه اجرای طرح‌های شما را می‌دهد؟
طرح تفصیلی اشکالات بزرگی دارد که از زمان آغاز تا تصویب و ابلاغ 10سال طول می‌کشد. شهر را نمی‌توان منتظر گذاشت؛ زیرا موجود زنده است و طرح جامع نسخه درمان شهر نیست.
از طرفی اگر می‌بینید باقی کشورها این طرح را کنار گذاشتند، به این دلیل است که حقوق بالادستی دارند و اجازه می‌دهند به چیزی جز طرح تفصیلی رجوع کنند. درحالی‌که حقوق اساسی کشور ما اجازه این کار را نمی‌دهد.
همه می‌دانیم این اشتباه است؛ ولی ناچار به تبعیت هستیم. یعنی یک برنامه کلان داریم که می‌توانیم در حین اجرا یک سری اصلاحات انجام دهیم و کلیت طرح مشخص است؛ اما در زمان‌های مختلف ازنظر طرح و تکنیک اجرا اصلاحات لازم انجام می‌شود. یعنی برای شهر باید یک برنامه کلان در خصوص جمعیت، توسعه شهر و خدمات و تصویرسازی جامع از 20 سال آینده شهر داشته باشیم؛ ولی مسئله‌محور پیش برویم.
19 دی‌ماه 1400 ، در حوزه مسکن طرحی از سوی فرزانه صادق معاون وقت معماری و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی به اصفهان آمد. متذکر شدم طرح جامعی در اصفهان داریم که از سال 1367 آغاز شد و طرح بازنگری آن از سال 1381 آغاز شد تا سال 1393 و تاکنون تغییراتی در شهر به وجود آمده است که نمی‌توان گفت مصوبات دقیقا اجرا شده است.
پیشنهاد شد دقیق‌سازی ارتفاعات انجام شود. یعنی شهر را آنالیز کنیم از جمعیت حکم‌شده در طرح تفصیلی تجاوز نکنیم و سرانه خدمات را در شهر حفظ کنیم. اما توازن در شهر ایجاد کنیم. یعنی اگر امکان ارتفاع‌سازی در برخی نقاط نیست، ارتفاع را کم کنیم و در برخی قسمت‌ها ارتفاع را افزایش دهیم.
شش هزار هکتار از 24 هزار هکتار شهر اصفهان مشمول طرح جدید شد. تصمیم گرفتیم شهر را یک‌بار کلان یک‌بار منطقه به منطقه و یک‌بار بلوک شهری نگاه کنیم. تمام این موارد با نگاه دقیق برای معاون شهرسازی و معماری وزیر بیان و در همان روز تأیید شد.
طرح لازم برای ۱۵ منطقه آماده کردیم و دفتر فنی استانداری همه طرح‌ها را با حضور راه و شهرسازی، مدیرکل دفتر فنی، دستگاه‌های خدماتی مثل آموزش‌وپرورش و بهداشت و درمان، ورزش و جوانان بررسی کرد و طرح را پسندیدند و چون طرح ما ازنظر ساختاری و فنی درست است تأیید کردند.
از دوم مرداد ۱۴۰۰ نامه‌های لازم به کمیسیون ماده ۵ رفت و به سرنوشت طرح‌های بازآفرینی دچار شد. ازآنجاکه متوجه شدیم در اصفهان نتیجه نمی‌گیریم، شروع به پیگیری کردم و در تاریخ هشتم خرداد 1402 با عنوان «بازتنظیم نظام تراکم ساختمانی شهر» به تصویب شورای عالی و شهرسازی کشور رسید و به‌کل کشور ابلاغ شد.
بااین‌حال توانستیم فرایندها و تعاملاتی که در سیاست‌های تشویق و تسریع بود طی جلساتی که با نظام‌مهندسی داشتیم، رفت‌وبرگشت مردم به ادارات را کم کردیم.
۲۵ دستورالعمل برای تسهیل و تسریع ساخت خانه ابلاغ شد و خیلی از مراحل را هم حذف کردیم تا چاپک‌سازی کنیم و برای همین از تیر ۱۴۰۱ چاپک‌سازی را شروع کردیم و طبق آمار از ۴ هزار پروانه صادرشده، یک هزار و ۱۳۴ پروانه زیر دو هفته صادر شد.
رشد صدور پروانه در کشور، به‌ویژه در کلان‌شهرها منفی بود؛ اما امسال ما نسبت به سال گذشته 20درصد رشد داشتیم. مطمئنا اگر طرح دقیق سازی ارتفاعات پیشنهادی ما تصویب شود، می‌توانیم این رکورد را ارتقا دهیم و آن زمان حرفی برای گفتن در حوزه مسکن که جزو برنامه‌های کلان کشور است خواهیم داشت.
هنگامی‌که شما بر مسند معاونت شهرسازی و معماری نشستید، رویکردی قابل‌تحسین داشتید و گفتید که طرح‌های معماری و شهرسازی باید پیوست اجتماعی و فرهنگی داشته باشد. در حوزه مسکن چقدر این مسئله دیده‌شده یا در بافت تاریخی چقدر به پیوست اجتماعی و فرهنگی توجه شده است که کمترین آن افزایش بار ترافیکی است؟
شورای سیاست‌گذاری به ریاست شهردار اصفهان، درباره طرح‌های عمرانی تصمیم‌گیری می‌کند و معاونت شهرسازی و معماری به‌عنوان جانشین شهردار به بررسی طرح‌های تخصصی می‌پردازد.
به همین خاطر حداقل در طرح‌هایی که شهرداری انجام می‌دهد، الزاماتی در خصوص پیوستهای اجتماعی ابلاغ شده و به مشاوران هم گفته شده که باید پیوست فرهنگی و اجتماعی را پیش، در حین و پس‌ازآن همراه داشته باشند.
در حوزه مسکن در ۱۵ منطقه طرح‌های بازآفرینی انجام شد که علاوه بر موضوعات طبقات و شهرسازی و خدمات، پیوست فرهنگی اجتماعی برای هر منطقه نسبت به ویژگی‌های آن منطقه ایجاد شد و مشاوران باید بر اساس پیوست فرهنگی پیش می‌رفتند.
پنج مشاور در این طرح داشتیم؛ به همین خاطر برای مثال رویکرد محله عطار و سودان و شاهد با بافت اجتماعی متفاوت، پیوست های بسته به ویژگی‌های خود آن منطقه داشت.
مشاور طرح مهم است. بسیاری از طرح‌ها بوده که پیوستهای اجتماعی داشته ولی آن طرح شکست‌خورده، برخی مواقع گفته می‌شود مشاورانی از تهران گرفته می‌شود و با منطقه و اصفهان آشنایی ندارد. آیا شما این موضوع را می‌پذیرید؟
در این نظرات تناقض‌هایی وجود دارد؛ زیرا برخی مواقع از اینکه مشاوران اصفهانی هستند و یک نگاه دارند انتقاد می‌شود و می‌گویند از مشاوران غیربومی استفاده کنید و برخی هم انتقاد دارند که اگر مشاوران اصفهانی نباشند خوب نیست.
واقعیت این است که ما فرایند صفر تا صد را بر اساس مستند ماده ۲۴ آیین‌نامه برای معاملات جزء تا بزرگ و نحوه ارزیابی آن بررسی می‌کنیم و امتیاز ویژه را به مشاوران بومی اختصاص می‌دهیم که اگر توانست در حوزه‌های فنی هم رقابت کند، انتخاب می‌شود.
در حال حاضر بالای ۸۰ درصد مشاوران اصفهانی هستند و آن چندنفری هم که غیربومی خارج از اصفهان بودند در یک فرایند سامانه‌ای انتخاب شدند و کمتر از ترک تشریفات استفاده شده است.
اصل موضوع ما تعامل بوده است و تلاش داریم مدیران استانی را مجاب کنیم که به نفع مردم شهر با ما همراه شوند و جامعه تخصصی ازجمله انبوه‌سازان مسکن همراهی بیشتری کنند که در یک ساختار تعاملی با بخش خصوصی و شهرداری و استان این مثلث با نگاه تعاملی عمل کنیم و با بیشتر کردن نشست‌ها و مطالبه کردن و کمک از بخش خصوصی این خواسته را به واقعیت در شهر برسانیم که بشود کاری در شهر انجام
داد.
واقعیت تلخی است که سیاست‌ها و برنامه‌های موفقی آغاز می‌شود؛ اما با تغییر مدیریت و سیاست آن‌ها متوقف می‌شود، شما چه سیاستی داشتید که این برنامه‌ها ادامه‌دار باشد؟
اگر بخواهیم به نگاه سلیقه‌ای و مقطعی فکر کنیم، درگیر این موضوع می‌شویم و من به ریل‌گذاری و جریان‌سازی در شهر فکر کردم و چیزی که تبدیل به جریان شود، دیگر نمی‌توان با تغییر مدیریت جلوی آن را گرفت؛ برای مثال زمانی تمام اقدامات شهرداری و درخواست‌ها دستی بود و از سال ۹۱ که من در نظارت بودم تصمیم بر این شد با همکاری سازمان فاوا ریل‌گذاری از دستی به الکترونیکی تغییر کند.
در سال 93 تغییر مدیریتی در شهرداری اتفاق افتاد. مدیریت جدید که ذهن پاک و سیستماتیک داشتند، با این طرح همراهی کردند و سیستم الکترونیکی به نام «سرا هشت» راه‌اندازی شد. در سال 97 فاز اول این طرح تمام شد و مدیریت شهری هم تغییر کرد؛ اما آیا سیستم نوین متوقف شد؟ حالا در حال اجرای فاز دوم هستیم که ریل‌گذاری آن را نیز طوری انجام دهیم که با تغییر مدیریت آسیب نبیند.
